Paweł Szewczak, Paweł Zarzyński
Mchy akwariowe
Wstęp
Mchy (Bryophyta) są gromadą roślin wyższych liczącą ok. 13 tys. znanych obecnie gatunków. Wyróżniają się dominacją gametofitu – czyli pokolenia płciowego – który jest długowiecznym, okazałym organizmem, nad sporofitem – czyli pokoleniem bezpłciowym – żyjącym jedynie przez krótki okres czasu. Gametofit wytwarza tzw. gametangia produkujące komórki płciowe, które po połączeniu się dają początek pokoleniu bezpłciowemu – sporofitowi. Najczęściej ma on postać cienkiej łodyżki, na której osadzona jest zarodnia wytwarzająca zarodniki. Po wysypaniu się kiełkują one w młodziutkie rośliny zwane splątkami, z których powstają kolejne gametofity. W akwariach proces ten zachodzi jednak bardzo rzadko i podstawową formą rozmnażania jest po prostu wegetatywny, mechaniczny podział rozrośniętego gametofitu.
Mchy są na ogół roślinami niewielkimi, dorastającymi do kilkunastu, rzadziej więcej centymetrów wysokości. Choć z wyglądu przypominają nieco rośliny kwiatowe, nie posiadają prawdziwych liści, łodygi korzeni. Ich rolę pełnią odpowiednio listki, łodyżki i chwytniki. Rolą tych ostatnich jest przytwierdzenie rośliny do podłoża oraz pobieranie składników mineralnych.
Ogromna większość mchów to rośliny lądowe, ale przystosowane do bytowania w środowisku wilgotnym, nie wykształciły bowiem mechanizmów umożliwiających im sprawny transport wody w obrębie własnego organizmu. Stanowią istotny komponent runa leśnego, roślinności bagiennej i łąkowej, tworzą unikalne zbiorowiska roślinne zwane torfowiskami, porastają korę drzew, skały, itp. Gatunków typowo wodnych znanych jest bardzo niewiele, jednak niektóre mchy błotne są w stanie zadowalająco rozwijać się jako rośliny submersyjne (czyli rosnąć pod wodą). To właśnie one stanowią obiekt zainteresowania akwarystów.
Kilka słów wypada poświęcić nazewnictwu mchów akwariowych. Otóż każdy z nich posiada, rzecz jasna, nazwę łacińską, tyle tylko, że wiele z nich nie zostało jeszcze naukowo opisanych i – jak na razie – przyporządkowano je tylko do danego rodzaju. Wygląda to np. tak – Taxiphyllum sp. (species) – czyli, w dowolnym tłumaczeniu, „jakiś (bliżej nie określony) gatunek należący do rodzaju Taxiphyllum”. Ta przykładowa nazwa opisuje więcej niż jeden z mchów spotykanych w handlu (co najmniej siedem!), nie można więc traktować jej jednoznacznie. Dlatego miłośnicy mchów akwariowych na całym świecie opierają się na anglojęzycznych nazwach potocznych, takich jak np. Spiky Moss, Giant Moss, Peacock Moss, składających się ze słowa „mech” (ang. Moss) oraz opisującego go przymiotnika lub rzeczownika. Są one dość jednoznaczne, choć niekiedy bardzo podobne do siebie i trzeba dokładnie je zapamiętać (np. String Moss i Stringy Moss to dwa zupełnie różne mchy podobnie jak „Milimeter Moss” i „Milimetre Moss”). Mchy akwariowe (przynajmniej niektóre) posiadają wreszcie nazwy polskojęzyczne. Niekiedy są to oficjalne miana naukowe (np. krzywoszyj wężowy, zdrojek rokietowaty, tęposz wielki), w większości jednak mają one charakter potoczny (np. „mech pawi”, „mech płomienny”). Te ostatnie – dla odróżnienia – zostały podane w cudzysłowie.